کتابهایی به نام آب حیات

آب حَیات، نام چند كتاب كه دانشوران مسلمان در موضوعات گوناگون تألیف كرده‌اند؛ نویسندگان برخی از این كتابها اینانند:
1. آزاد دهلوی: محمد حسین ملقب به شمس‌العلماء مولوی (1245ـ 1328ق/1829ـ1910م). اثر او نخستین كتاب در باب ادبیات اردو به همین زبان و متضمن شرح حال شاعران اردو زبان شبه قارة هند است. این كتاب شامل دو بخش است: بخش نخست آن دیباچه‌ای مفصل پیرامون زبان اردو و تكامل آن است؛ بخش دیگر به گزارش احوال سرایندگان اردو زبان و بررسی شعر كلاسیك اردو اختصاص یافته است. نویسنده با روشی نو و بر اساس معیارهای تازه، ادبیات اردو را بررسی كرده و نظراتی تازه ابراز داشته است. نثر او در این كتاب فصیح و زیباست. چاپ این كتاب نخستین بار در 1298ق/1881م در لاهور صورت گرفته و پس از آن در 1325ق/1907م و بار دیگر در 1331ق/1913م در همین شهر تجدید چاپ شده است.
2. استرابادی: محمد جعفر بن ملاسیف‌الدین معروف به شریعتمدار استرابادی تهرانی (د 1263ق/1847م). كتاب او نوشته‌ای مختصر در كلام شیعه به زبان پارسی است. شریعتمدار در این رساله معانی اصول دین را بر طبق اصول مذهب شیعة جعفری بیان داشته و برای رسیدن به این هدف یكایك اصول این مذهب را بررسی كرده است. در پاره‌ای از كتابهای فهرست، این كتاب فلك مشحون خوانده شده است (شورای ملی، 16/235).
ظاهراً اصل كتاب شریعتمدار استرابادی تا به حال چاپ نشده است. نسخه‌های خطی آن در كتابخانة مركزی دانشگاه تهران، شورای ملی (سابق)، كتابخانة ملی، سنای سابق، مدرسة فیضیة قم، كتابخانة موزة بریتانیا، كتابخانة میرزا محمد طهرانی و كتابخانة سیدآقا شوشتری در نجف موجود است.
رسالة آب حیات را یكی از شاگردان استرابادی در 116 بیت به نظم درآورده است. این رسالة منظوم در 1296ق/1876م همراه با برخی از رساله‌های عملی در تهران به چاپ رسیده و بار دیگر در 1345ش با مقدمه‌ای از سید احمد روضاتی در اصفهان تجدید چاپ شده است. نسخه‌های خطی این رسالة منظوم در كتابخانة مركزی دانشگاه تهران و كتابخانة آیت‌الله مرعضی محفوظ است.
3. خضری بك: از شاعران ترك‌زبان. آب حیات او منظومه‌ای است به زبان تركی كه در 989ق/1581م آن را پدید آورده است. این اثر جنبة پندآمیز دارد و در زمینه‌های اخلاقی است.
4. كمال پاشازاده: شمس‌الدین احمد بن سلیمان. كتاب او در 1304ق/1887م در تهران به چاپ رسیده است.
5. مدنی: ملاعبدالرسول كاشانی (1280ـ1366ق/1863ـ1947م). اثر او آب حیات نام دارد و در ترجمه و شرح دعای سمات است. وی آن را در 1354ق/1935م نگاشته است. در آخر كتاب دو تقریظ منظوم عربی و پارسی اثر محمد موسوی و محمد صباغ تولایی درج شده است. این كتاب در 1319ش در كاشان به چاپ رسیده است.
6. همدانی: حاج میرزا علی‌اكبر، معروف به صدرالاسلام و ملقب به دبیر الحاج (1270ـ1325ق/1853ـ1907م). اثر وی منظومه‌ای است در زمینه‌های اخلاقی به سبك نان و حلوا و متضمن حدود 000،1 بیت كه این‌گونه آغاز می‌شود:
رو رو ای دل فكر كار خویش كن فكر كار خویش را از پیش كن
این منظومه در 1314ق/1896م به خط نسخ زین‌العابدین محلاتی در چاپخانة آقا سید مرتضی، ظاهراً در تهران، به چاپ رسیده است. این چاپ چند تصویر نیز دارد.
دیگر كتابهایی كه دارای این عنوان است، اینها است:
1. آب حیات در قوة باه، در بمبئی چاپ سنگی شده است (مشار، فهرست چاپی فارسی، 1/24).
2. آب حیات، به زبان اردو دربارة اخلاق و رفتارهایی كه حیات جاودانی را سبب می‌شوند. این كتاب در هند چاپ شده است (آقابزرگ، 1/2).
مآخذ: آزاد، محمدحسین، آب حیات، لاهور، 1907م جم‌ ؛ همان، به كوشش خلیفه سید محمد سالم، لاهور، 1913م (مقدمه)؛ آستان قدس، فهرست، 6/303؛ آقابزرگ، الذریعة؛ آیت‌الله مرعشی، فهرست خطی، 2/320ـ322، 10/240ـ241؛ بروسه‌لی، محمد طاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1333ق، 2/162؛ سنای سابق، فهرست خطی، 1/61؛ شورای ملی (سابق)، فهرست خطی، 3/522، 16/502؛ كتابخانة ملی، فهرست خطی، 6/55 ـ56، 59؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپی فارسی؛ همو، مؤلفین چاپی فارسی و عربی، 2/319؛ منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی، 2/868؛ نیز:
Mredith – Owens, G. M., Handlist of Persian Manuscripts 1895-1966, London, 1968, p. 6.
منبع مقاله :
دانشنامه ی جهان اسلام، زیر نظر سید مصطفی میرسلیم، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، نشر کتاب مرجع، چاپ سوم، 1386